Ngoại muốn theo tôi định nghĩa là khi thực hiện một hành động, ngoài mục đích chính, còn có những thứ xuất hiện mà mình không chủ đích. Ví dụ ăn để sống thì hành động là ăn, sống là mục đích chính, còn đi ỉ* là điều mình không chủ đích, thì ỉ* là ngoại muốn.Trong lịch sự Việt Nam có lẽ câu truyện về ngoại muốn thú vị nhất là chuyện ốc bưu vàng. Chuyện như sau.
Hôi đó người Việt Nam chơi thân với trung quốc lắm, thế là đám quan lại nước ta mới đi thăm quan nước bạn, và thấy bên nước chúng nó có một loại ốc bưu vàng ăn rất là ngon. Thể quái nào đám quan lại này lại nghĩ ra cái trò mang con ốc bưu này về để hằng năm đều được ăn ốc bưu vàng, thế là chúng mang về thiệt. Mang ốc về Việt Nam là hành động, ăn được ốc ngon là mục đích chính, nhưng ông bưu vàng sinh sản và ăn hết lúa của người nông dân, dẫn tới tình trang nghèo đói thì lại là ngoại muốn
Ngoại muốn không chỉ có tiêu cực, mà còn có ngoại muốn tích cực. Ví dụ việc hoạt động của những ngọn núi lửa lớn giúp làm giảm tốc độ nóng dần lên của trái đất. Các hoạt động từ thiện cũng là một loại hoạt động có nhiều ngoại muốn, nhưng đáng tiếc là nó có nhiều ngoại muốn tiêu cực hơn là tích cực.
Thời tôi còn làm việc trong đội sinh viên tình nguyện của trường, tôi tham gia và tổ chức rất nhiều hoạt động, của trường, của hội sinh viên, của các tổ chức từ thiện bên ngoài trường, có một điều tôi có thể đúc kết từ những năm tháng hoạt động từ thiện đó là “Hầu hết các hoạt động từ thiện đều vô nghĩa”. Hiển nhiên tôi không vơ đủa cả nắm, trừ mùa xuân tình nguyện, tiếp sức mùa thì, thì đúng là làm từ thiện không có bất cứ một nghĩa lý gì.
Thời tôi năm 3, tôi làm 1 hoạt động từ thiện là phát bánh mì và chăn cho người vô gia cư ngủ ngoài đường vào buổi tối. Mọi người tập trung đầy đủ, quần áo bảnh bao, màu tắc kè kì nhông các kiểu công cò, cứ như đang tham gia đám cưới hoàng gia. Mặc dù trời thì tối thui, đèn đường thì le lói như cái ánh nến trước gió, thật các bạn có mà khỏa thần thì với cái cường độ sáng đó thì người ta cứ tưởng mặt đồ. Chúng tôi những thanh niên tình với một niền khát khao ném những chiếc bánh mì rẻ tiền vào mặt những người vô gia cư tội nghiệp, đang rồ ga, đạp số phóng đi tìm những con mồi, để lại những vệt khói vô hồn đen ngòm.
Để phân tích sâu về những vệt khói đen gòm của các hoạt động từ thiện. Đầu tiên, chúng ta phải xác định làm từ thiện là vì ai? Hiển nhiên nhiều bạn sẽ nghĩ rằng nếu như phát bánh mì cho người vô gia cư thì người thụ hưởng và đc lợi ích đầu tiên phải là người vô gia cư rùi. Xin trả lời các bạn, Sai!!! Sai gần như hoàn toàn. Tôi có thể khẳng định là chúng ta đi làm từ thiện vì lợi ích cá nhân. Thời sinh viên chúng ta đi làm từ thiện vì điểm rèn luyện, người có tham vọng làm từ thiện vì mở rộng mối quan hệ, những người năng động là từ thiện để nâng cao năng lực cá nhân, những kẻ sùng đạo làm từ thiện vì tôn giáo, đôi khi có những người làm từ thiện chỉ vì muốn cảm thấy mình có ích, mất dạy nhất là đám làm từ thiện để thể hiện, để câu like và thậm chí những người làm từ thiện với tâm trạng vô tư nhất thì cũng chưa chắc đã làm vì người khác.
Có một khái niệm mang tên là đồng cảm, các nhà khoa học đã chứng minh điều này tồn tại qua một loại tế bào thần kinh tên là “notron gương”. Khi bạn thấy người khác đau, thì bạn cũng đau, khi bạn thấy người khác khổ bạn cũng khổ, khi bạn thấy người khác vui bạn cũng vui. Vì thế khi bạn bảo mình làm từ thiện vì thấy người khác khổ quá, nhưng thực chất là bạn đang giúp bạn thoát khỏi cảm giác khổ. Bạn bảo bạn muốn người khác vui, nhưng có chắc khi bạn làm từ thiện bạn thấy người khác vui mà bạn không cảm thấy vui. Thế cuối cùng bạn có chắc bạn làm từ thiện không phải vì mình.
Vì thế các bạn đừng oan oan là mình đi làm từ thiện nữa đi, vì về cơ bản làm từ thiện là vì mục đích cá nhân, vì những cảm xúc của bạn, vì những mưu cầu lợi ích của bạn. Vấn đề nằm ở chổ khi bạn đạt được những cảm xúc mong muốn, lợi ích tôn giáo, mỡ rộng được mối quan hệ, rèn luyện được kĩ năng, có thêm like, thả thêm một đống thính thì bạn. Vâng chính bạn! Bạn có bao giờ dừng lại một giây trong cơn điên loạn của các hoạt động từ thiện, của sự u minh của tuổi trẻ để tự hỏi. Người mà mình giúp họ đạt được gì? Bạn nghỉ là họ cần gặm một ổ bánh mì lúc 2 giờ sáng, trong khi đang lẽ giờ đó họ đã ngủ ngon. bạn nghỉ họ cần một đống tiền, để họ có thể tiếp tục đánh số đề. Bạn nghỉ bạn họ cần một sự thương hai cao thượng từ bạn, để rồi họ tự hạ thấp mình thêm? Tôi nói cho các bạn nghe. Chính các bạn là người tạo nên nỗi bất hạnh cho cuộc đời họ. vì các bạn chỉ chăm chăm vào cái mình đạt được, mà quên mất mình đã cho đi cái cứt gì.
Có lần tôi đi phát quà cho ấp tình thương tân lập thủ đức, hồi đó còn là sinh viên năm nhất, việc đi làm từ thiện vui lắm, việc mang quà cho ngời khác, quen thêm các bạn mới, giúp đỡ thêm nhiều người đúng thật là thú vị. Hôm đó tôi phát quà cho một thằng bé, tôi chẳng nhớ là mình đã phát cho nó cái gì, hình như là bánh thì phải. Nó vất cái bánh mì của tôi đi rồi chê rẻ tiền! thằng bé quá hỗn, quá láo. Tôi muốn nỗi điên lên đấm vào mắt nó mà bắt nó xin lỗi. Ấy vậy mà nó không xem Tôi ra cái kí lô nào hết, nó cứ thế mà bỏ đi hòa vào đám bạn hỗn hào của nó. Tôi đã uất hận rất lâu kể từ ngày đó.
Nếu như bây giờ Tôi có gặp lại thằng bé đó thì có lẽ việc đầu tiên Tôi phải làm là xin lỗi nó. Bời vì việc ném chiếc bánh mì đi và chê rẻ tiền không phải lỗi của nó, mà là lỗi của Tôi. Thằng bé thành ra như vậy không phải lỗi của nó mà là lỗi của Tôi, cái tính hỗn hào của nó có thể sẽ không được sinh ra nếu như không có những người như Tôi. Tôi kẻ đột nhiên biến thành thánh nhân chỉ bằng việc cho đi ổ bánh mì không hề nghĩ tới cảm nhận của đứa trẻ đùng một phát trở thành kẻ tiều nhân phải nhận sự bố thí thông qua cái bánh mì 5k. Tôi chỉ chăm chăm vào cái Tôi được mà lại hông hề suy nghỉ tới thứ em bị mất. Tôi chỉ quan tâm tới sự vui vẻ khi đi cho quà, mà quên đi mình đã cướp đi một buổi sáng của em, quên đi em cũng là một con người có một cái tôi riêng, biết tự trọng. Em là một “ngoại muốn” được sinh ra từ sự ngu dốt + nhiệt tình của các hoạt động từ thiện.
Dù còn rất nhiều ý cần phải viết nhưng chắc phải ngừng ở đây, vì chủ đề này cũng không có vui thú gì hết, viết nữa thì cũng giống như tự lấy tay tát mình, mà nếu viết thêm thì càng viết càng buồn, chẳng tạo ra thêm được tiếng cười nào. Nên thôi.
Trước khi kết thúc mình có một câu truyện muốn kể và một câu hỏi muốn hỏi. Truyện trích trong cuổn “ngày xưa có một con bò”
Ngày xửa ngày xưa, có một ông thầy giáo khôn ngoan quyết định cùng với người học trò của mình lên đường đi đến một ngôi làng nghèo khổ trong vùng. Cảnh khổ đau và hoang tàn bày ra khắp nơi, và cư dân ở đó có vẻ như đã phó thác cuộc đời mình cho số mệnh.
Ngay khi đến nơi, ông giáo yêu cầu ngưòi học trò tìm giúp mình một gia đình nghèo nhất trong khu vực. Đó sẽ là nơi họ tạm trú qua đêm.
Đi bộ một lúc thì họ ra đến rìa thị trấn. Và ở đó, giữa mênh mông, hai người dừng chân trước một căn lều nhỏ tồi tàn rệu rã nhất mà họ chưa từng nhìn thấy.
Cái cấu trúc sắp sụp đổ này nằm ở ngoài rìa xa nhất của một xóm nhỏ vài căn nhà vùng thôn quê. Hiển nhiên là căn lều này thuộc về một gia đình nghèo khó nhất làng. Những bức vách đứng đó như chỉ nhờ vào phép lạ, đe dọa sẽ sụp đổ bất cứ lúc nào. Nước thấm qua cái mái nhà tạm bợ vốn trông chẳng có sức đâu mà che chắn được thứ gì, và đủ mọi thứ rác rưởi được gom góp lại chất dựa vào các bức vách của ngôi nhà càng làm tăng thêm vẻ rệu rã.
Chủ nhà, được một chú nhóc con báo động về sự có mặt của hai vị khách lạ, đã bước ra và chào đón họ một cách nhiệt tình.
“Xin chào ông bạn quý,” ông giáo đáp lễ. “Không biết ông có vui lòng cho hai kẻ bộ hành mệt lả này tá túc một đêm ở đây không?”
“Ở đây chật chội lắm, nhưng nếu các vị không ngại gì thì chúng tôi xin mời.”
Khi hai thầy trò bước vào trong, họ thật sự sốc khi nhìn thấy một không gian tí tẹo, không rộng hơn mười lăm thước vuông, là nơi ở của tám con người. Bố, mẹ, bốn đứa con và hai ông bà cụ cố gắng hết sức để nhường mỗi người một chút trong tình trạng tù túng chật hẹp này.
Những thân hình nhếch nhác và gầy gò một cách đau đớn cùng với quần áo rách rưới là bằng chứng rõ ràng của sự thiếu thốn phô bày cuộc sống hằng ngày của họ. Những gương mặt buồn bã và dáng vẻ lòm khòm cho thấy rõ sự bần cùng không chỉ đã chiếm lĩnh cơ thể họ, mà còn ăn sâu vào tâm hồn họ.
Hai vị khách không cưỡng được cái nhìn xung quanh, trong lòng tự hỏi liệu trong cái nơi khốn cùng này còn có thứ gì đáng giá không. Chả có gì!
Nhưng khi bước ra ngoài, họ mói nhận ra mình đã lầm. Thật đáng kinh ngạc vì gia đình này còn có một thứ tài sản bất thường – khá đặc biệt trong hoàn cảnh này. Họ có một con bò.
Con bò thì chẳng có gì đáng nói, nhưng cuộc sống và hoạt động hàng ngày của họ có vẻ như chỉ xoay quanh con vật này. “Cho bò ăn đi.” “Đừng để nó khát.” “Buộc nó lại cho chắc.” “Đừng quên dẫn nó đi ăn.” “Vắt sữa bò đi!” Vậy đó, ta có thể thấy con bò giữ một vai trò quan trọng trong gia đình này, mặc dù chút sữa ít ỏi do nó cung cấp chỉ đủ để họ sống vật vã qua ngày.
Tuy nhiên, con bò có vẻ phục vụ một mục đích lớn hon: Nó là thứ duy nhất giữ cho họ khỏi rơi vào đường cùng. Ở một nơi mà mọi thứ đều khan hiếm, việc sở hữu một tài sản có giá trị như vậy đã mang lại cho họ sự ngưỡng mộ, nếu không muốn nói là sự ghen tị, từ những người hàng xóm.
Và ở nơi đó – trong chỗ bẩn thỉu và nháo nhác đó – hai thầy trò đã đặt lưng xuống nghỉ qua đêm.
Sáng hôm sau, trước khi bình minh kịp ló dạng, hai thầy trò lặng lẽ lên đường một cách thận trọng để không đánh thức những người khác.
Người học trò nhìn lại, như muốn một lần nữa ghi nhận vào tâm khảm khung cảnh tồi tàn đó. Từ trong thâm tâm, anh hoàn toàn không hiểu được vì sao thầy lại dẫn mình đến đây. Tuy nhiên, trước khi ra đến đường cái, ông giáo già thì thầm: “Đã đến lúc cho con biết cái gì đã đưa chúng ta đến cái nơi tồi tàn này”.
Trong chuyến viếng thăm ngắn ngủi của mình, họ đã chứng kiến một cuộc sống hầu như hoàn toàn bị ruồng bỏ, nhưng người học trò vẫn chưa hiểu được lý do khiến gia đình đó lại sống cực khổ đến vậy. Vì sao họ lại ra nông nỗi này? Điều gì đã buộc họ phải ở lại đây?
Ông giáo đi chầm chậm về phía con bò đang bị buộc vào một cái cột hàng rào lung lay cách căn nhà chưa đầy hai mươi thước. Khi còn cách con bò khoảng một bước chán, ông giáo già rút ra một con dao găm mà ông mang theo bên mình. Người học trò cảm thấy hoang mang. Khi ông giáo giơ tay lên, anh như chết điếng khi nhận ra điều thầy mình sắp làm. Anh ta hầu như không tin vào mắt mình khi ông giáo già đưa lưỡi dao cứa ngọt một đường ngang cổ con bò. Vết cắt chí mạng làm cho con vật ngã quỵ.
“Nhìn xem thầy đã làm gì?”, anh đau đớn hỏi ông giáo bằng một giọng thì thầm vì sợ đánh thức mọi người. “Làm sao thầy lại có thể giết chết con vật tội nghiệp đó chứ? Đây là loại bài học gì mà có thể khiến cho gia đình đó phải lâm vào cảnh suy sụp hoàn toàn? Đây là tất cả những gì họ có. Rồi họ sẽ ra sao?”
Chẳng chút xao động vói thái độ đau khổ của người học trò và làm ngơ trước những thắc mắc của anh ta, ông giáo bỏ đi, để lại cảnh tượng hãi hùng phía sau, bàng quang trước thảm cảnh mà gia đình đó sẽ phải đối mặt khi mà họ đã mất đi con bò. Anh học trò bước theo sau, trong lòng vẫn còn nhiều khúc mắc, và họ tiếp tục lên đường.
Còn cái gia đình đó bị buộc phải đối mặt vói một tình trạng bấp bênh, đầy rẫy những khó khăn và khả năng bần cùng hơn nữa.
Trong suốt những ngày sau đó, anh học trò bị ám ảnh không thôi vì ý nghĩ khủng khiếp rằng cả gia đình đó sẽ chết đói hết nếu họ không có con bò. Liệu anh còn có thể rút ra kết luận nào khác từ sự mất mát nguồn sống duy nhất của họ? Trong nhiều tháng sau, anh lúc nào cũng ray rứt vói những ý nghĩ này và với cảnh tưọng của buổi sáng đau buồn hôm ấy.
Một năm qua đi và một buổi chiều nọ, ông giáo già gợi ý họ trở lại ngôi làng đó xem thử chuyện gì đã xảy ra với gia đình kia. Chỉ một gợi ý nhỏ về một sự kiện dường như đã đi vào quên lãng nhưng cũng đủ để đánh thức trong lòng người học trò cái ký ức sống động về bài học mà, cho đến tận bây giờ, anh vẫn không thể nào hiểu hết.
Một lần nữa, đầu óc anh học trò lại chìm ngập trong những suy nghĩ về gia đình khốn khổ kia và vai trò mà anh đã tham gia trong phần số của họ. Chuyện gì đã xảy ra vói họ? Họ có sống sót qua cái đòn nặng nề đó không? Họ có bắt đầu nổi một cuộc sống mới không? Liệu mình có thể giáp mặt với họ sau những gì mà thầy đã làm?
Mặc cho những ý nghĩ rối beng trong đầu, người học trò bất đắc dĩ nhận lời và miễn cưỡng tham dự chuyến đi có thể làm sáng tỏ sự việc đã khiến anh phải khốn khổ cả năm qua.
Sau nhiều ngày, hai người đến ngôi làng cũ. Họ tìm kiếm căn lều năm trước trong vô vọng. Cảnh vật xung quanh trông vẫn như xưa, nhưng chẳng thấy bóng dáng cái nơi tồi tàn mà họ đã qua đêm ngày ấy đâu cả, thay vào đó là một căn nhà xinh xắn vừa mới được xây dụng trên nền đất cũ. Họ dừng chân và hết nhìn ngược lại nhìn xuôi để biết chắc mình đã đến đúng chỗ.
Người học trò lo ngại rằng cái chết của con bò là một đòn giáng quá mạnh khiến một gia đình trơ trụi như họ không thể nào qua nổi. Có lẽ họ đã bị buộc phải bỏ đi và một gia đình khác khá giả hơn đã may mắn làm chủ mảnh đất và dựng nên ngôi nhà mới này. Còn khả năng nào khác đâu chứ? Chắc hẳn sự xấu hổ đã khiến họ phải tha hương.
Trong lúc những ý nghĩ đó đang lẩn quẩn trong đầu, anh học trò cứ lưỡng lự giữa ý muốn biết chuyện gì đã xảy ra cho gia đình nọ và việc mặc kệ họ để tiếp tục lên đường, né tránh cái việc chẳng thú vị gì là xác minh sự nghi ngờ tồi tệ trong đầu mình. Nhưng cuối cùng anh quyết định khám phá – mình cần phải biết, cho nên anh gõ cửa ngôi nhà và đứng đợi.
Trong chốc lát, một người đàn ông vui vẻ từ trong nhà bước ra. Thoạt tiên anh học trò không nhận ra ông ta. Nhưng rồi anh không thể giấu được vẻ thảng thốt khi nhận ra đó chính là người đã cho họ ngủ trọ năm ngoái. Hiển nhiên cùng là một người, nhưng có cái gì đó rất khác lạ ở con người này.
Ông ta mặc quần áo sạch sẽ và chải chuốt gọn gàng. Ông ta có nụ cười trên đôi môi và sự linh lợi trong đôi mắt. Rõ ràng đã xảy ra một điều gì đó có ý nghĩa to lớn trong đời ông ta.
Ngườii thanh niên gần như không tin vào mắt mình. Làm sao lại có thể như thế? Liệu chuyện gì có thể xảy ra chỉ trong thời gian một năm? Anh ta bổ nhào lại chào hỏi người đàn ông nọ và ngay lập tức “truy vấn” ông ta về vận may nào đã đến với ông và gia đình.
“Chỉ năm ngoái, khi chúng tôi ghé qua đây,” anh hỏi, “các ông dường như đang sống trong tình trạng bất hạnh và vô vọng. Hãy cho tôi biết đã xảy ra chuyện gì làm các ông thay đổi nhiều như thế. Điều gì đã khiến các ông gặp hên đến vậy?”
Không đếm xỉa gì đến việc chính hai ngưòi khách này đã là thủ phạm giết con bò, người đàn ông mời họ vào nhà và bắt đầu kể câu chuyện ly kỳ của gia đình mình – câu chuyện sẽ làm thay đổi cuộc đời anh bạn trẻ của chúng ta mãi mãi.
Ông chủ nhà kể rằng thật là một sự trùng hợp kỳ lạ, khi ngay cái ngày mà hai thầy trò rời đi, không biết kẻ bất lương nào do ganh ghét vói tài sản hiếm có của gia đình ông đã nhẫn tâm cắt cổ con vật tội nghiệp đó.
“Tôi phải thừa nhận rằng”, ngườii đàn ông nói, “phản ứng đầu tiên của chúng tôi là vô cùng tuyệt vọng và đau khổ. Trong suốt một thời gian dài, sữa của con bò đó là nguồn sống duy nhất của chúng tôi. Hơn nữa, nó còn là tài sản duy nhất mà chúng tôi có; cuộc sống của chúng tôi phụ thuộc vào nó. Con bò đó là tâm điểm cho sự tồn tại hằng ngày của chúng tôi, nói thật lòng, việc có được con vật ấy tạo cho chúng tôi một cảm giác an toàn và mang lại cho chúng tôi sự ngưỡng mộ từ hàng xóm.
“Không lâu sau cái ngày bi đát ấy, chúng tôi nhận ra rằng nếu không làm một cái gì đó, chúng tôi chỉ có thể rơi vào tình huống tệ hại hon. Chúng tôi đã xuống tới đáy cuộc đời khi mất đi con vật ấy. Chúng tôi cũng cần phải ăn và nuôi nấng con cái nữa. Và rồi chúng tôi phát hoang một miếng đất phía sau nhà, gieo vài hạt rau củ quả. Đó là cách mà chúng tôi sống qua ngày trong vài tháng đầu.
“Một thòi gian sau, chúng tôi nhận thấy rằng mảnh vườn đó cung cấp nhiều lương thực hơn mức chúng tôi cần. Nếu có thể bán cho những người xung quanh, chúng tôi có thể mua thêm hạt giống, và không lâu sau, chúng tôi không những đủ ăn mà còn có thể đem ra chợ bán.
“Và rồi điều đó xảy ra!” người đàn ông hồ hỏi nói. “Lần đầu tiên trong đời chúng tôi có tiền mua thực phẩm và quần áo. Và chúng tôi nhận thấy niềm hy vọng cho một cuộc đời mới, một cuộc đời mà chúng tôi chưa bao giờ nghĩ, ngay cả trong mơ, là có thể trở thành hiện thực.
“Chúng tôi xây căn nhà nhỏ này hồi tháng trưóc. Có vẻ như chuyện mất con bò đã mở mắt cho chúng tôi thấy một cuộc sống khác có triển vọng.”
Anh bạn trẻ lấy làm kinh ngạc khi nghe câu chuyện. Cuối cùng anh cũng nhận ra bài học mà người thầy đáng kính đã muốn dạy cho anh. Đột nhiên mọi thứ trở nên rõ ràng. Cái chết của con bò không hề là dấu chấm hết dành cho họ như anh đã lo sợ, mà đã mở ra một cuộc sống mới với nhiều cơ hội tốt hơn.
Người chủ nhà mời hai thầy trò ở lại qua đêm và họ vui vẻ nhận lời. Sáng hôm sau, họ chào tạm biệt ông chủ và gia đình, tiếp tục cuộc hành trình của mình.
Ông giáo, vốn lặng thinh từ bấy đến giờ, hỏi anh học trò, vốn vẫn đang còn kinh ngạc với những gì anh ta được nghe kể và chứng kiến: “Con có nghĩ là gia đình nọ vẫn có thể đạt được những điều mà họ gặt hái trong năm vừa qua nếu như họ vẫn còn con bò đó?”
“Có lẽ không,” người học trò trả lời không do dự.
Câu truyện quá rỏ ràng không bàn thêm nữa. Câu hỏi ở đây là nếu rủi thay bạn một con người thánh thiện, bước vào ngôi nhà đó sau đêm con bò bị giết bạn quyết định tặng cho họ một con bò khác giống ý trang.
Bạn có nghĩ là gia đình nọ vẫn có thể phải chịu bất hạnh thêm một năm nữa nếu như không có thằng chó chết nào đó tặng cho họ một con bò không?
Công tác xã hội được định nghĩa là ”Phục hồi chức năng xã hội cho những người bị mất chức năng xã hội” Ví dụ người bại liệt là người bị mất chức năng xã hội là di chuyển. Bạn tặng họ một ổ bánh mì thì là từ thiện, nhưng nếu bán cho họ một chiếc xe đẩy tay thì là công tác xã hội. Vì thế nếu đã muốn giúp người khác thì đùng dừng lại ở mức từ thiện, mà hãy nghĩ ở mức sâu hơn hay làm công tác xã hội. Đừng tạo ra thêm nhiều “ngoại muốn” nữa. Nếu như không cho nỗi cần câu thì tốt nhất đừng cho con cá. Ý lộn con bò.